SA DALAGANG ILONG-ILONGANON ni Flavio Zaragoza Cano Published in 'Ang Makinaugalingon', Marso 13, 1926 Mutya nga labing masili Sang Kabisay-an nga baybay, Batyaga ang akon balaybay Sa dughan nimong hamili; Ikaw sang Diwa ginpili Nga kalipay kag kapawa Kay ang imo halimbawa Matahum nga banagbanag, Ang putli nimong kasanag Sang dampog nagapahawa Puni ka sang kalibutan Kag sang Ginuo gintanyag Ang himpit nimong' kaanyag Sa duta kong nalulotan; Akon ka ginadulutan Sing bulak sang pag-ambahan, Ikaw sang gugma simbahan Kag tuburan sang himaya, Bukad nga dili malaya, Dugos sang pagkabulahan...! Labi ka pa sa bulawan, Labi ka pa sa bituon; Sa dughan amon taguon Balaan nimong larawan, Sang dungog ikaw ban-awan Nga dapat ipabantala, Sa tunga sang taliwala Kag sa kasanag sang adlaw, Kon ikaw magkulukadlaw Ang sakit nagakapala...! Kabay pa mangin huaran Ang bukol nimo nga bulak, Kabay pa dili mapulak, Sa sawi nga kapalaran; Sing dugu akon halaran Maugdang mong pamatasan, Agud, bisan mapilasan Kag sa lulubngan magdayon, Sa gamot sang kamatayon Manugdo ang Kaluasan...! Daw bulak ka sang sampaga Nga wala'y dalang salait, Pispis ka sang paghidaet Kag kabugwason sa aga... Oh, mayuyum nga dalaga Nga sa Ilong-Ilong sumilak, Diwa kang makahililak Nga kumunsad sa Madyaas Kag ang dungog mong' mataas Dili mabaylo sang pilak...! Guya mong' manayanaya Ilingig sa nasakitan, Ang kasakit nga dalitan Ang imo yuhum lipaya; Ang hulunihon sang maya Sa kadadalman sang talon, Nagsuno sa akon bikwalon Nga tingug sa pagsaulog, Agud mo lamang ihulog Ang gugma mong malahalon...! Yari na sa imo atubangan Dala'ng taming kag sanduko, Pagdaug ang ginabuko Sa tanan nga dalagangan; Kag kon sin-ong makulangan Mangahas sa imo magmulay, Sa akon kusog magahulay, Mapukan sa kahamakan Agud sia pagatapakan Sang imo nga pagkaulay...! Kadugo sang Baganihan, Kaliwat sang Manunugma, Gindulot sang paghigugma Sa Gining nga nawilihan... Gumikan ako sa Amihan, Duta sang mga Pandita, Nagkari sa pagpangita Sa imo, nga nagapasilong Sa langit sang Ilong-Ilong Kag sa pakpak sang balita...! Mapung-aw ang hulunihon Sang Subing ko kag Tulali, Daw lagpuk sang ginakali Nga lungon, sa kagab-ihon... Imo lang abiabihon Ang tangis kong' ginahalad Kay ining kubos sing palad Nga sa kalipay ginkuha Nagainum sang iya luha Dala pa ang batyay nga salad... Sa tunga sang kabudlayan Sing kusog ka makahatag Agud masulit sa patag Ang bantog nga pag-awayan, Kon ang latagon agayan Sang dugong nagasagabay Kag lamang ang pag-unahay Sa kapagsik amo'ng anyo, Patadyong nimo kag panyo Ang akon magin hayahay...! Gani, dili ka mahangawa Nga ang banwa mangin ulipon, Kay kami nagatilipon Bangud sang imo kapawa Sang imo nga pagkaawa Sa Anak nga nalulotan Di' mas-a matugotan Nga may maglupig sa amon, Kay ikaw ang iloy namon Sa ibabaw sang kalibotan. Kunina, kon panaglitan Mahamak ang akon lawas Kag ang kabuhi magkawas Sa pilas sang kasakitan, Kon basi ako'ng painitan Sa udto nga labing masili Nga'ng handong igadumili Sang kaaway kong' bakakon, Putsa man ang bangkay nakon Sang lambon nimong' hamili...! Serapion Torre's "Mga Anak ni Sisa" (The Children of Sisa, 1926)", a comedy shown in Teatro Venus which featured the author himself as Flavio, a character patterned after the nationalistic poet Flavio Zaragoza Cano, features Cano's prize-winning poem "Dalagang Ilonganon" at the play's end. (Page 48, History & Society in the Novels of Ramon Muzones, by Ma. Cecilia Locsin-Nava. Ateneo de Manila Univ. Press 2001) Makinaugalingon was a twice weekly Iloilo publication, in Visayan vernacular, registered to Rosendo Mejica on 1/13/1914. (Source: Page 60 of "History of the Philippine Press" by Carson Taylor, publisher of the Manila Daily Bulletin, Manila P.I. 1927) Rosendo Mejica was the editor and publisher of Makinaugalingon, the name of which, "Partisan to one's own", symbolized its nativist commitment. (Page 48, History & Society in the Novels of Ramon Muzones, by Ma. Cecilia Locsin-Nava. Ateneo de Manila Univ. Press 2001) (Poem courtesy of Nereo C. Lujan)